Z kart historii...

Od XIII wieku do 53 roku XX wieku

 

ŚREM - malowniczo położona osada nad rzeką Wartą, otrzymała prawa miejskie w XIII wieku. W tym czasie w Europie Zachodniej nastąpiło wyraźne ożywienie gospodarcze, które wraz z migracją ludności dotarło także do Polski. Wzrost produkcji towarowej a także znaczący przyrost naturalny ludności w miastach, spowodowały wzrost zainteresowania wytwarzanymi produktami w zakładach rzemieślniczych.

 

Pierwsze kronikarskie zapisy o istniejących tutaj rzemiosłach: sukienniczym, szewskim, kołodziejskim i kowalskim pochodzą z XIII wieku. Rzemieślnicy zamieszkiwali dzielnicę południowo ­­­– zachodnią, położoną równolegle do prawego brzegu Warty. Całe grupy rzemieślników tego samego zawodu zajmowały poszczególne ulice i od rodzaju ich działalności pochodziły nazwy ulic: Sukiennicza, Szewska, Garncarska, Kowalska. Na szczególną uwagę zasługuje produkcja sukiennicza. W mieście istniała liczna grupa przedstawicieli tego zawodu.

 

Już w 1456 roku sukiennicy śremscy otrzymali przywilej królewski, (zatwierdzony także w okresie późniejszym – 1562 roku przez Zygmunta Augusta) broniący przed obcą konkurencją. Zakazywano w nim sprzedawania w Śremie sukna obcego, zwłaszcza szarego, podobnego do miejscowego, pod karą konfiskaty towaru na rzecz miasta.

W XV wieku nastąpił wyraźny wzrost pozycji miasta. Głównym czynnikiem rozwoju średniowiecznych miast, było rzemiosło cechowe. Cechy, chroniąc interesy gospodarcze swych członków przed konkurencją z zewnątrz i wyzyskiem pośredników handlowych oraz zapewniając im uprzywilejowaną pozycję na miejscowym rynku, przyczyniły się do rozwoju rzemiosła i doskonalenia jego poziomu, najstarszą wiadomość o organizacji cechowej w Śremie znajdujemy w dokumencie z 1425 roku i dotyczy ona cechu rzeźników, sukienników, kowali, szewców, piekarzy. Rzeźnicy i piekarze oraz piwowarzy należeli do najznaczniejszych stowarzyszeń cechowych w Śremie. O ich zamożności może świadczyć fakt ufundowania wspólnie z sukiennikami kaplicy w miejscowym Kościele Fara.

 

W XVI wieku nadal wzrastała ilość organizacji cechowych, gdy z XV wieku znamy w Śremie zaledwie 6 cechów to w 1576 roku było ich już 10 a w 1612 roku 12. Z ustrojem prawnym miasta bardzo silnie związana była organizacja cechowa rzemiosła. Podstawą prawną działalności każdego cechu był wilkierz, czyli statut stanowiący zbiór artykułów brackich. Regulowały one sprawy związane z wykonywanym rzemiosłem, zbytem wyrobów, normowały życie towarzysko – obyczajowe, a nawet religijne.

Najstarszy znany śremski wilkierz to wilkierz rzeźników z 1507 roku, następne to statut cechu sukienników z 1514 roku, szewskiego z 1555 roku, piekarskiego z 1559 roku, garncarskiego z 1597 roku.

 

W cechach obowiązywała hierarchia według której najważniejszą ustawodawczą władzą cechową było zgromadzenie ogólne wszystkich majstrów cechu, na którego czele stali dwaj cechmistrze i pomagający im stołowi i pisarz.

Na czele każdego cechu śremskiego stało dwóch cechmistrzów, czyli kierujących jego sprawami starszych cechowych. Sprawowali oni nadzór nad majątkiem cechu i opiekowali się skrzynką cechową stanowiącą archiwum i jednocześnie skarbiec.

W skrzynce cechowej przechowywano pieniądze ze składek, kar a także wilkierze, księgi wpisów, tłok pieczętny, insygnia władzy cechmistrzów w postaci misternie wykonanych łańcuchów z medalami, haftowanych chorągwi ozdobionych godłem oraz wizerunkiem swojego patrona.

Starsi cechowi posiadali pewne uprawnienia sądowe wewnątrz samych cechów w celu rozstrzygania sporów.

 

Wiek XVII i XVIII to po okresie burzliwych klęsk i upadku gospodarczego wielkie wyzwanie dla rzemiosła cechowego. Na skutek licznych rabunków i pożarów wiele cechów musiało zabiegać o odnowienie swoich przywilejów.

Głównym zadaniem cechów było utrzymanie monopolu produkcji i zbytu wytworzonych produktów.

 

Koniec XVIII wieku zaznaczył się upadkiem cechu piekarzy. Niekorzystne zmiany zaszły także w rzemiośle włókienniczo – ­odzieżowym. Zanikło sukiennictwo a jego miejsce zajęli płóciennicy. Nastąpił upadek znaczenia organizacji cechowych, świadczy o tym bardzo mała liczba czeladników i uczniów. W 92 warsztatach mistrzów zarejestrowanych było zaledwie 26 czeladników i 11 uczniów.

 

W początkach XIX wieku rzemiosło śremskie nastawione było na handel targowy i jarmarczny. Poziom rzemiosła w takiej sytuacji nie mógł być wysoki, napływ do Śremu niemieckich urzędników wymagających i wybrednych wymusił wzrost jakości wytwarzanych towarów i usług. Ożywiło się budo­wnictwo. Rynek zbytu poszerzył się również wraz z przybyciem do miasta garnizonu wojskowego. W tym czasie następował rozwój przemysłu i zaczął wypierać rzemieślnicze rękodzieło.

W 1882 roku było w Śremie około 220 warsztatów, często jednoosobowych, ponieważ w rzemiośle zatrudnionych było tylko 97 czeladników i 95 uczniów. W 1871 roku ksiądz Florian Stablewski założył w Śremie Towarzystwo Rzemieślniczo – Przemysłowe.

Od 1873 do 1910 roku jego prezesem był ksiądz Piotr Wawrzyniak. Towarzystwo liczyło 92 członków a w 1911 roku już ponad 150.

W roku 1877 w imieniu Towarzystwa Piotr Wawrzyniak zorganizował szkołę wieczorową dla rzemieślników. Uczono w niej rachunkowości kupieckiej, geografii gospodarczej , korespondencji polskiej i niemieckiej. Intencją organizatora było uchronienie młodzieży rzemieślniczej przed wpływami germanizacyjnymi szkoły ludowej. W czasie polityki germanizacyjnej pomagał rzemieślnikom śremskim utrzymać swoje warsztaty a nawet je rozwinąć, dzięki pomocy Banku Ludowego w Śremie założonego w dniu 29 maja 1873 pod patronatem księdza Augustyna Szamarzewskiego – proboszcza średzkiego. Od 1874 roku funkcję dyrektora sprawował przez 24 lata ksiądz Piotr Wawrzyniak.

 

Lata po I wojnie światowej były dla rzemiosła trudne. W okresie 1929 – 1935 w Śremie doszło do likwidacji większej liczby warsztatów rzemieślniczych. Dane z 1933 roku informują o istnieniu 273 samodzielnych rzemieślnikach cechowych zatrudniających 189 czeladników i uczniów.

Według danych z 1935 roku pochodzących z Komitetu Obywatelskiego walczącego wówczas z projektem likwidacji powiatu było w Śremie 201 warsztatów rzemieślniczych. Według danych pochodzących z meldunku Zarządu Miejskiego składanego do Starostwa Powiatowego – w 1938 roku było 125 polskich warsztatów rzemieślniczych.

W 1937 roku cechy kołodziejski, obuwniczy i piekarski obejmowały cały powiat śremski, cechy rzeźnicko – wędliniarski i stolarski obejmowały Śrem, Książ i Dolsk, a cechy kowalsko – ślusarski i krawiecki obejmowały również Mosinę.

Rzemiosło działało na podstawie PRAWA PRZEMYSŁOWEGO. W okresie przedwojennym przynależność do cechu była obowiązkowa.

Rzemiosło cechowe było podstawą utrzymania większości mieszkańców miasta dwudziestoleciu międzywojennym, stanowiło podstawową dziedzinę gospodarki, obsługiwało miejscową ludność i okoliczne wioski.

 

Po II wojnie światowej nastąpił rozwój rzemiosła, w 1945 roku w Śremie było 125 zakładów rzemieślniczych a w 1949 roku już 315. Funkcjonowało 10 cechów branżowych, m.in. Cech Kowali, Krawców, Szewców, Piekarzy, Wędliniarzy zrzeszonych w Okręgowym Związku Cechów w Poznaniu, którego oddział mieścił się w Śremie przy ulicy Farnej 2.(lokal na biuro był wynajmowany). Cech ten obejmował 570 samodzielnych rzemieślników.

Na terenie miasta najliczniej reprezentowane były następujące specjalności: krawiectwo, kuśnierstwo, szewstwo, czapnictwo, ślusarstwo, piekarnictwo, rzeźnictwo, fotografika, szczotkarstwo, tapicerstwo, kołodziejstwo, stolarstwo, pantoflarstwo, fryzjerstwo, bednarstwo i siodlarstwo.

Po dzień dzisiejszy zachowały się sztandary niektórych Cechów branżowych, aktualnie znajdują się w siedzibie Cechu Rzemiosł Różnych w Śremie.

W 1947 roku powołano do życia Pomocniczą Spółdzielnię Rzemieślniczą której pierwszym prezesem został Józef Szubert a w 1948 roku powstał Powiatowy Związek Cechów.

Od 1950 roku w Śremie znajdowała się siedziba Cechu Rzemiosł Różnych skupiająca rzemieślników z całego powiatu.

W 1953 roku wprowadzono zarząd komisaryczny w składzie:

• Stefan Raszewski,
• Jan Mikołajczak,
• Kazimierz Nowak.

 

Pierwszy Zarząd Cechu Rzemiosł Różnych w Śremie wybrany został w następującym składzie:

• Starszy Cechu - Stefan Raszewski,
• Podstarszy - Roman Sipiński,
• Sekretarz-Kazimierz Furmanek
• Skarbnik - Stefan Jurczyński
• Członkowie: Antoni Nowak, Walenty Nowak.

 

CECH RZEMIOSŁ RÓŻNYCH

 

1 lipca 1953 roku powstała w Śremie organizacja zrzeszająca wszystkie branże rzemieślnicze pod wspólną nazwą Cech Rzemiosł Różnych z siedzibą przy ulicy Walki Młodych obecnie ks. Prymasa Wyszyńskiego.

 

 

 

Pierwsza Siedziba Cechu Rzemiosł Różnych w Śremie

 

 

Siedziba Cechu Rzemiosł Różnych z siedzibą przy ulicy Walki Młodych obecnie ks. Prymasa Wyszyńskiego.

 

Cech zrzeszał około 80–ciu rzemieślników. W dniu 10 marca 1963 roku podczas zebrania Członków Cechu podjęto decyzję budowy nowej siedziby cechu pod nazwą "DOM RZEMIOSŁA". Powołany został Komitet Budowy. Prezydium komitetu tworzyli rzemieślnicy: Melchior Urbaniak, Ludwik Wojna, Walenty Nowak, Stefan Jurczyński, Franciszek Jeniński, Kazimierz Adamski, Czesław Mikołajczak.

W miesiącu kwietniu 1963 roku zakupiona została przez Cech Rzemiosł Różnych działka budowlana położona w Śremie przy ulicy Kolejowej.

Budowę rozpoczęto w 1969 roku. Prace budowlane w 90 % wykonane zostały nieodpłatnie (w czynie społecznym) przez rzemieślników – członków cechu.

Uroczyste otwarcie siedziby Cechu Rzemiosł Różnych – DOMU RZEMIOSŁA nastąpiło 19 października 1974 roku i wiązało się z wręczeniem pierwszego sztandaru cechowego.

 

Od 1974 roku siedziba Cechu Rzemiosł Różnych w Śremie przy ul. Kolejowej 10

Uroczyste otwarcie DOMU RZEMIOSŁA oraz wręczenie sztandaru Cechu Rzemiosł Różnych w Śremie

 

Sala tradycji Cechu Rzemiosł Różnych w Śremie

Ordery, Puchary, Dyplomy, Odznaczenia Podziękowania, Pamiątki.

Od lewej sztandary: Cech Szewski z 1938 roku, Cech piekarski z 1929 roku, Cech Rzemiosł Różnych z 1996 roku, Cech Rzeźnicko – Wędliniarski z 1946 roku, Cech Kowalsko – Ślusarski z 1946 roku.

W latach 1980–88 Cech zrzeszał 1000 członków z terenu swojego działania, to jest z pięciu miast:

• Śremu, Kórnika, Książa Wielkopolskiego, Czempinia i Dolska oraz sześciu gmin:
• gminy Śrem, Kórnik, Książ Wielkopolski, Czempiń, Dolsk, Brodnica.

Obecnie w Cechu zrzeszone są 235 zakłady rzemieślnicze.

 

Cech na co dzień współpracuje ze szkołami, w których uczniowie ucząc się jednocześnie zdobywają zawód w naszych zakładach rzemieślniczych. Cech Rzemiosł Różnych w Śremie świadczy swoim członkom porady prawne z zakresu prawa pracy, spraw podatkowych, ubezpieczenia ZUS.

Ponadto w zależności od potrzeb członków Cechu corocznie organizowane są kursy przygotowujące do egzaminu czeladniczego dla uczniów rzemiosła, oraz kursy BHP dla właścicieli zakładów rzemieślniczych. Członkowie Cechu śremskiego stanowią aktywną grupę rzemieślniczą dbającą o pielęgnowanie tradycji i przekazywanie młodszym kolegom wiedzy o dawnym – historycznym rzemiośle. Organizują spotkania okolicznościowe wycieczki krajoznawcze.

Dzięki ofiarności rzemieślników w roku1988 ufundowane zostały insygnia cechowe i togi, dwa lata później w 1990 roku w oknie klatki schodowej budynku Cechu zamontowany został witraż.

 

Rok 1990 Witraż w DOMU RZEMIOSŁA

Ufundowanie witraża dla DOMU RZEMIOSŁA (zamontowany został na półpiętrze budynku) W części centralnej witraża znajduje się podobizna patrona rzemieślników Św. Józefa, powyżej herb rzemiosła oraz stylizowane godło Państwowe. W dolnej części widnieją herby 5 miast z terenu działania Cechu od lewej Książ Wlkp., Czempiń, Śrem, Dolsk, Kórnik

W 1991 roku z inicjatywy Przewodniczącego Zarządu Środowiskowego Pana Leszka Kopruckiego  ufundowany został sztandar RZEMIOSŁA KÓRNICKIEGO a w dziesięć lat później w 2001 roku własny sztandar posiadał Zarząd Środowiskowy Rzemiosła i Kupiectwa Ziemi Czempińskiej

27 maja 1996 roku Cech Rzemiosł Różnych w Śremie został odznaczony złotym medalem im. Jana Kilińskiego. Tego dnia odbyła się uroczysta Msza Święta podczas której poświęcony został nowy, drugi sztandar Cechu Rzemiosł Różnych w Śremie.

 

Medal im. Jana Kilińskiego dla Cechu Rzemiosł Różnych w Śremie.

Rok 1996   Podczas Walnego Zgromadzenia Delegatów Cechu organizacja w dniu 27 maja 1966 roku została odznaczona ZŁOTYM MEDALEM im. Jana Kilińskiego

 

Sztandar ufundowany przez rzemieślników zrzeszonych w Cechu

Strona główna sztandaru

Avers sztandaru

 

W dniu 19 marca 2000 roku odbyła się Jubileuszowa Pielgrzymka Rzemiosła do Rzymu. Podczas audiencji u Ojca Świętego Starszy Cechu i V–ce Prezes Związku Rzemiosła Polskiego Antoni Odzimek wręczył Papieżowi Janowi Pawłowi II najwyższe odznaczenie rzemieślników – szablę Jana Kilińskiego. Pamiątkowe, pięknie stylizowane Apostolskie Błogosławieństwo dla CAŁEGO RZEMIOSŁA ZIEMI ŚREMSKIEJ, podpisane przez Papieża stanowi historycznej wartości podziękowanie papieskie za wizytę w roku Jubileuszowym w Rzymie.

Pisemne Błogosławieństwo dla Całego Rzemiosła Ziemi Śremskiej 

Rok 2000 – 19 marca Jubileuszowa Pielgrzymka Cechu Rzemiosł Różnych w Śremie